در پانزدهمين شب از ماه مبارک رمضان ، خانه ي رسالت پس از انتظار طولاني به استقبال مولود محبوب خود مي شتافت ، درست همان گونه که گلي با طراوت و شاداب ، پس از مدتي تشنگي از يک قطره ي زلال و گواراي شبنم استقبال مي کند . 

نوزاد به نياي خويش ، يعني رسول بزرگ اسلام ، بسيار شباهت داشت ، اما وي به هنگام تولد اين نوزاد حضور نداشت تا مژده ولادت را به آن حضرت 

برسانند . 

پيامبر (صلی الله علیه وآله) به سفري رفته بود و به زودي به مدينه مراجعت مي کرد . 

خانواده با اشتياقي وافر چشم به راه بازگشت پيامبر (صلی الله علیه وآله) بود و هيچ يک از آداب و رسوم تولد را برگزار نکرده بودند تا آنکه پيامبر (صلی الله علیه وآله) از مسافرت بازگشت و بنابر عادت هميشگي خويش ، نخست به سوي خانه فاطمه (سلام الله علیها) رهسپار شد .چون مژده تولد کودک را به پيامبر رساندند ، سروري زايد الوصف آن حضرت را فرا گرفت و خواستار ديدن کودک شد . چون کودک مرا در آغوش گرفت ، بوييد و بوسيد و در گوش هايش اقامه و اذان گفت و پس از آنکه از پوشاندن جامه زرد به کودک نهي کرد دستور داد تا خرقه اي سپيد بياورند و کودک را در آن بپيچند . 

پيامبر (صلی الله علیه وآله)منتظر بود تا ببيند آيا از آسمان خبر تازه اي درباره ي اين کودک فرود مي آيد يا نه ؟ وحي نازل شد و خطاب به آن حضرت گفته شد : نام فرزند هارون ، جانشين موسي (علیه السلام)، شبّر بوده و علي نيز نسبت به تو به منزله ي هارون است نسبت به موسي ، پس اين کودک را «حسن » نامگذاري کن که حسن در عربي مترادف شبّر است . 

در شخصيت امام حسن (علیه السلام) نشانه هاي مادرش هويدا بود و بدين ترتيب خود منعکس کننده ي صفات پدر بزرگوار آن حضرت يعني پيامبر (صلی الله علیه وآله) بود . از اين رو امام حسن (علیه السلام) بيشتر از آنکه شبيه امام علي (علیه السلام) باشد به پيامبر (صلی الله علیه وآله) شباهت بسيار داشت و بدين خاطر بارها پيامبر (صلی الله علیه وآله) خود نيز فرموده بود :«حسن از من و حسين از علي است » 

فضايل حسنين در قرآن : 

در قرآن کريم آيات بسياري است که طبق روايات عديده اي که در کتب تفسير نقل شده در شأن خاندان رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و حسنين (علیهم السلام) نازل گشته است .در اينجا داستان مباهله را به اجمال از نظر شما مي گذرانيم . 

مدينه ي طيبه در سال نهم ، هر روز شاهد ورود هيئت يا هيئتهاي جديدي بود . از جمله ي اين هيئتها ، يکي هم هيئت نصاراي نجران بود . به دنبال نامه اي که رسول خدا (صلی الله علیه واله) براي کشيش بزرگ ايشان نوشت و او را به اسلام دعوت فرمود .آنها به مدينه آمدند تا از نزديک آن حضرت را ديده و درباره ي وي تحقيق کنند . اينان پس از ورود به مدينه ، گفتگويي با رسول خدا (صلی الله علیه وآله) کرده و محاجه اي با آن حضرت انجام دادند . اما حاضر به پذيرش اسلام ويا پرداخت جزيه نشده و به گفتار خود اصرار مي ورزيدند . رسول خدا (صلی الله علیه وآله) که چنان ديد ،طبق دستور خداي تعالي که درسوره ي آل عمران ( ضمن آيه ي 16 ) آمده است ، آنها را به «مباهله » دعوت کرد که ترجمه ي آيه چنين است :«و هر که با وجود اين علم و دانشي که به تو داده شده (درباره ي عيسي ) با تو محاجه کند ، بگو بياييد تا بخوانيم ، پسرانمان را و شما پسرانتان را ، ما زنانمان را و شما نيز زنانتان را ، و ما خود را و شما نيز خودتان را ، سپس مباهله کنيم و لعنت و نفرين خدا را بر دروغگويان قرار دهيم ». 

اخطب خوارزم در مناقب خود از ابن عباس و حسن و شعبي و سّدي روايت کرده که گفته اند : 

رسول خدا (صلی الله علیه وآله)درحالي که علي (علیه السلام)درپيش روي او و حسن در طرف راست آن حضرت و دستش در دست رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بود ، و حسين در طرف چپ ، و فاطمه (سلام الله علیها)پشت سر آن حضرت بودند بيرون آمد ، سپس فرمود : 

«بياييد که اينان پسران ما ، يعني حسن و حسين ، اينان اند نفوس ما يعني علي (علیه السلام) و خود آن حضرت ، و اينان اند زنان ما يعني فاطمه (سلام الله علیها) . گويند اين گفتار را که شنيدند ، خود راپشت ستونها و برخي پشت سر همديگر مخفي کردند ، از ترس آنکه آنها را به مباهله دعوت کند . سپس پيش آمده و در برابر آن حضرت زانو زده گفتند : از ما در گذر اباالقاسم .رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نيز از آنها درگذشت و با پرداخت سالي دو هزار حله با آنها مصالحه کرد . 

و از اين نمونه آيات مي توان به آيه ي تطهير آيه ي مودت ، آيات سوره ي « هل أتي » اشاره کرد . 

و به رواياتي چون :از رسول اکرم : «جبرئيل به نزد من آمد و مرا مژده داد که حسن و حسين آقاي جوانان اهل بهشت هستند و پدرشان برتر از آنهاست »و در بعضي اين گونه است که فرمود :«هر که دوست دارد آقاي جوانان اهل بهشت را بنگرد ، به حسن و حسين بنگرد » 

پيغمبر کُنيه ي او را « ابامحمد » گذاشته و القابش را السبط السيد ـ الزکي ـ المجتبي ـ التقي مقرر فرمودند . ولي ، امير ، طيب نيز نوشته اند . 

نشانه هاي پيغمبر و علي و فاطمه در امام حسن (عله السلام) کاملاً محسوس و هويدا بود . صورت او چون جدش و سيرت او چون پدرش و در عصمت و عفت چون مادرش بود . 

امام حسن (علیه السلام) درشهادت جدش رسول الله (صلی الله علیه وآله) : 

بزرگترين ضربه اي که بر امام حسن وارد شد . درگذشت جدش رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بود . زيرا بنابر آن که تولدش در سال دوم باشد امام حسن 9 ساله بود که جدش رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) رحلت کرد و اگر سال سوم باشد هشت ساله بود . 

موضوع پيدايش سقيفه و انحراف اصحاب از وصاياي پيغمبر و عقب گذاشتن علي (علیه السلام) و خلافت را به دست گرفتن و دست به دست دادن براي امام حسن بسيار ناگوار آمد . 

از اين گذشته چيزي که بيشتر روحيه ي امام حسن (علیه السلام) را رنجه مي ساخت اين بود که خلافت اسلامي به دست کساني افتاد که از علم و دانش تهي بودند و در هر مرحله از پرسش مسائل غامض وار دين درمانده و ناگزيرند بايد به ابوالحسن مراجعه کنند . قهراً آدمي ناراحت مي شود که اشخاص مصدر امر باشند و نتوانند پاسخ مسائل و درخواستهاي مردم را بدهند و آن کسي که عالم و دانشمند است در خارج از اجتماع بنشيند و به بي سوادي و گمراهي زعما نظاره کند . 

بيست و پنج سال اين جريان سبب کدورت خاطر امام حسن (علیه السلام) بود که حق را در خارج از جاي حق مشاهده مي کرد . 

در گذشت مادرش و نارضايتي او از شيخين و تأثيرات دامنه دار او از غضب حقش و اينکه مادر از رنج جملات بد انديشان تومار عمرش چون گل گوتاه به هم پيچيده شد سخت امام حسن (علیه السلام) را از محيط اجتماع متأثر نمود .  

دسيسه ي پر نيرنگ ترور امام علي (علیه السلام) در 19 ماه مبارک رمضان سال 40 هجري به انجام رسيد . 

پس از شهادت امام و فارغ شدن از کفن و دفن ، عبدالله بن عباس به مسجد رفت و به مردم کوفه که در آنجا مجتمع بودند روي کرد و با صداي رساي خود گفت : «همه مي دانيد که اميرالمومنين از جهان رخت بر برست و به جوار خداي خود رفت ، من به شما اطلاع مي دهم که پس از خود پسرش امام حسن (علیه السلام) را به جانشيني خود برگزيده است ، حال اگر مايل باشيد نزد شما آيد و اگر اکراه داشته باشيد ديگر خود دانيد » . 

مردم برخاستند و بيعت کردند ، به جز خوارج که گفتند به شرط جنگ با معاويه با تو بيعت مي کنيم . 

امام حسن (علیه السلام) نپذيرفت و گفت با من بيعت کنيد به شرط آن که با هرکس آشتي کنم شما هم آشتي کنيد و با هر کس در جنگ باشم شما نيز در جنگ 

باشيد . 

آنها نپذيرفتند و نزد امام حسين (علیه السلام) رفتند که با او بيعت کنند . ولي او نپذيرفت و گفت : محال است تا برادرم امام حسن (علیه السلام) در قيد حيات است بگذارم کسي با من بيعت کند . اينها چون از طرف امام حسين (ع) مأيوس شدند ناچار با امام حسن (علیه السلام) بيعت کردند .  

هنگام شهادت علي (علیه السلام)سه گروه در عراق به سر مي بردند : 

1 ـ عثمانيان با طرفداران بني اميه 

2 ـ شيعيان يا پيروان علي (علیه السلام) و دوستداران خاندان پيغمبر 

3 ـ خوارج عثمانيان ، طرفداران حکومت خاندان اموي بودند و اگر بعضي به ظاهر اين دلبستگي را آشکار نمي کردند ، اما به زمامداري خانواده ي پيغمبر نيز گردن نمي نهادند . 

دسته اي که خلافت پيغمبر را حق مسلم علي (علیه السلام) مي دانست . شيعه علي مي ناميدند .و چون علي (علیه السلام) به ناچار و براي مصلحت عمومي مسلمانان با سه خليفه پس از پيغمبر بيعت کرد ، شيعيان او نيز از اوپيروي کردند و خاموش نشستند . 

روزي که حضرت علي (علیه السلام) در کوفه به شهادت رسيد ، از نو صف شيعه و غير شيعه مشخص شد . شيعيان گرد امام حسن (علیه السلام) فرزند ارشد حضرت علي (علیه السلام)را گرفتند و با وي بيعت کردند . در حالي که عثمانيان از تيره ي هاشم دلي خوش نداشتند و مسلم بود که بيعت خليفه ي تازه را نخواهند پذيرفت . 

نخستين کسي که با امام حسن (علیه السلام)بيعت کرد قيس بن ملعد بن عباده بود که گفت : دست خود را پيش بياور تا با کتاب خدا و سنت پيغمبر و کشتار بدعت آوران تو بيعت کنم . 

امام حسن (علیه السلام)از نخستين روز خلافت با دشواريهايي رو به رو بود او بايد نخست کوفه را آرام کند .سپس ، جز براي ايالت شام ، که معاويه بر آن حکومت مي کرد ، براي ايالتهاي مصر و حجاز و منطقه ي شرقي (خراسان ، آذربايجان ،و ديگر نقاط ايران )حاکماني بگزيند . از همه مهمتر بايد کار شام را يکسره کند و معاويه را بردارد و يا دست او را از عراق کوتاه کند . کار شام در زمان حضرت علي (علیه السلام) دشوار شده بود تا چه رسد به اين روزها که معاويه خود را حاکم رسمي سازمان مي دانست . مشکل دقيق مشکلي نبود که به آساني حل شود . امام حسن (علیه السلام) با چه نيرويي مي توانست با معاويه بجنگد ؟ او ديد پدرش در واپسين روزهاي زندگاني هر چه بيشتر مردم عراق را براي رويارويي با معاويه مي خواند کمتر به نداي وي پاسخ مي دادند . از شام که بگذريم آن مأموريت هاي بزرگ را در آن ايالتهاي پهناور و دور دست چه کساني عهده دار شدند ؟ 

براي تصدي اين شغلها مسلمانان با ايمان ، کاردان ، دلير و از اين سه مهم تر بي طمع لازم است . 

بيشتر مردمي که گرد او را گرفته بودند از ايمان درست بهره نداشتند . بخشش هاي بي حساب معاويه به اطرافيان ديده هاي آنها را خيره کرده بود . اينان همان مردم بودند که پدرش ، علي (علیه السلام) را آنچنان خون دل دادند . در اين مدت کوتاه دسته بندي ها مشخص تر شده بود . از بصره و عثمانيان هم نبايد انتظار داشته باشد ، زيرا آنان معاويه را رها نخواهند کرد . خوارج نيز روي موافق بدو نشان نخواهند داد، چه اگر سال پيش سخني ساده مي گفتند و به گمان خود زدودن منکري را مي خواستند ، اکنون خواهان حکومت و خلافت بودند . تنها پشتيبان وي کساني هستند که دعوي شيعه گري دارند . اما بيشتر آنان هم شيعه نمايانند ؛ همانها که پدرش ، علي ، را از حجاز به عراق خواندند و سرانجام يا اورا ترک گفتند و يا زود در روي او ايستادند و يا با او به دورويي رفتار کردند .